ul.1 Maja 17, 77-100 Bytów
Ponieważ w rozwoju dzieci w wieku trzech i czterech lat obserwuje się duże różnice indywidualne i różne tempo rozwoju uwarunkowane m.in. odmiennymi doświadczeniami rodzinnymi, to nie sposób podać precyzyjnych norm rozwojowych.
Pierwsze lata przedszkolne, to okres doskonalenia się funkcji, czynności i umiejętności opanowanych przez dzieci w okresie wcześniejszym. Rozwój dzieci i procesy doskonalenia charakteryzują się dużym dynamizmem – tak, że można jedynie podać orientacyjne normy rozwojowe. Ponieważ niektórych zachowań i czynności dziecka nie da się tak łatwo zaobserwować, to przy ich omawianiu podaję przykłady instrukcji, za pomocą których można takie zachowania sprowokować, wywołać (nauczyciel może sam przygotować sobie odpowiednie polecenia i instrukcje) – są one zaznaczane kursywą.
Omawiając zachowania i umiejętności typowe dla omawianego wieku podkreślam te, które są zawarte w arkuszach obserwacyjnych. Mam nadzieję, że ułatwi to obserwacje dzieci podczas różnych zajęć i pomoże zauważyć, co jest typowe dla obserwowanego dziecka.
Dzieci mają już zautomatyzowane chodzenie, są ruchliwe, kucają, wstają, utrzymując równowagę, sprawnie biegają, skaczą na obu nogach w miejscu, często zmieniają rodzaj ruchów, lubią zabawy ruchowe w kole – ruchy nie są jeszcze dobrze skoordynowane. Kopią piłkę z rozbiegu, nie utrzymując jeszcze odpowiedniego kierunku. Wchodzą i schodzą po schodach z reguły już naprzemiennie, ale czasem jeszcze trzymają się poręczy – lubią tę czynność (niektóre wchodzą lub schodzą dostawnie). Potrafią już jeździć na rowerku z bocznymi kółkami, odpychają się nogami, siedząc na samochodziku. Same huśtają się na huśtawce wagowej (podpartej w środku), lubią być huśtane na wiszącej huśtawce.
Dzieci potrafią już pić samodzielnie z kubka, raczej nie rozlewając płynu, piją przez słomkę, jedzą zupę łyżką, trzymając ją pełną garścią, czasami jeszcze zmęczone – proszą o pomoc; myją ręce i buzię (sztywno, niezgrabnie), wycierają je raczej niestarannie. Potrafią samodzielnie się rozebrać (luźne ubranka, szczególnie bluzki), czasem proszą o pomoc. Potrafią założyć: bieliznę, luźne bluzki, spodnie, spódniczkę (czasem tył na przód, na lewą stronę itp.), wkładają buty, nie zawsze prawidłowo (mylą prawo – lewo). Radzą sobie w toalecie, czasem proszą o pomoc, wycierają buzię po jedzeniu, sprzątają talerze itp.
Trzylatki chętnie bawią się w piaskownicy – przesypują piasek, kopią, rzucają piaskiem, obserwując skutki działania, bawią się plasteliną – uklepują ją, robią kulki, placuszki, wałeczki, lubią bawić się klockami, jeszcze wolą burzyć zbudowane przez kogoś budowle, ale
potrafią ułożyć wieżę z około10–12 klocków (drewnianych lub plastikowych), potrafią zbudować most wg wzoru (patrzą, jak ktoś buduje lub budują, patrząc na gotowy most z 3 klocków). Dzieci trzymają jeszcze ołówek, kredki pełną garścią, chętnie bazgrzą, rysują linie pionowe, poziome, potrafią narysować wg pokazanego wzoru koło (może być krzywe, nie do końca domknięte, ale narysowane jedną linią), krzyżyk. Zachęcane do kolorowania zwykle kolorują obrazki jedną kredką, niezgrabnie, wychodząc poza kontury, szybko męczą się.
Dzieci chętnie i w skupieniu oglądają obrazki w książce, mówią o nich; potrafią rozpoznać wg wzoru figury lub klocki: koło, kwadrat, trójkąt, romb (popatrz na różne klocki i podaj mi taki sam, jak ten – trzymany w ręce); potrafią złożyć w całość obrazek rozcięty na 4 równe części; patrząc na obrazek potrafią go opisać, wymieniając 5–10 elementów (popatrz na obrazek i opowiedz o nim, powiedz, co obrazek przedstawia). Dzieci w tym wieku potrafią spostrzec i wskazać 6 do 8 różnic między podobnymi obrazkami; patrząc na układane przez nas wzory potrafią ułożyć z patyczków wg wzoru takie same (domek ze spadzistym dachem, dwa trójkąty przylegające do siebie podstawami, a trzeci między nimi podstawą do góry, romb). Są spostrzegawcze, mówią, co zauważyły, komentują to, są ciekawe.
Dzieci słuchają poleceń, wskazówek, informacji – rozumieją je. Potrafią uważnie słuchać przez 5–10 minut (zależnie od sytuacji i zmęczenia dzieci) opowiadań, czytanej książeczki; potrafią powiedzieć, o czym lub o kim było opowiadanie i co się wydarzyło, rozumieją używane słowa i w opowiadaniu powtarzają je. Trzylatki potrafią chodzić w rytm śpiewanej piosenki lub melodii (zabawy w kole), uderzając rączką lub pałeczką w stół, odtwarzają także proste rytmy, które my wystukamy.
Dzieci potrafią także, po ćwiczeniach, podzielić zdanie na wyrazy (Posłuchajcie, powiem Wam krótką bajkę o kotku: kotek pije mleko, a teraz tę bajkę podzielę na kawałki, na słowa: kotek – pije – mleko. Wyklaszczemy to razem, jeszcze raz i jeszcze raz. A teraz posłuchajcie (posłuchaj) innej bajki, o piesku: piesek macha ogonem. Podziel tę bajkę na kawałki, na słowa i zaklaszcz. A inna bajka – mała krówka szuka mamy, albo latem mocno świeci słonko itp.). Potrafią także, po ćwiczeniach, podzielić wyraz na sylaby (posłuchaj, takie piękne słowo: mama, podzielę na takie kawałki, jak otwiera mi się buzia: ma – ma, daj rączki, razem będziemy klaskać: ma – ma, dobrze. A teraz inne słowo- posłuchaj i też klaszcz dzieląc to słowo na kawałki, tak, jak otwiera się buzia: piłka, okno, stolik, kotek itd.).
Dzieci dość szybko uczą się krótkich wierszyków (4 do 8 powtórzeń) i powtarzają je, utrzymując rymy i rytm.
Wśród dzieci trzyletnich zachodzą duże różnice w zakresie rozwoju mowy – niektóre z nich mówią zrozumiale, swobodnie i dużo, inne zaś dopiero zaczynają mówić. Te ostatnie dość szybko wyrównują opóźnienia, m.in. dzięki naśladowaniu innych dzieci. Poniżej podaję normy rozwoju mowy typowe dla przeciętnie rozwiniętych dzieci trzyletnich.
Wszystkie dzieci mówią jeszcze niezbyt wyraźnie (tzw. mowa dziecięca), ale mają do tego prawo i w trakcie dalszego rozwoju samoistnie wymowa ich poprawi się. Nie dotyczy to jednak tych dzieci, u których wymowa dodatkowo jest zniekształcana przez wadliwy układ narządów artykulacyjnych (można to zauważyć). Dzieci te powinny być jak najwcześniej objęte opieką logopedyczną (często zniekształcenia wymowy skutkują wolniejszym rozwojem procesów myślenia).
Dzieci charakteryzują się dziecięcą wymową (seplenią, szeplenią, nie wymawiają „r”) mając prawidłowy układ narządów artykulacyjnych. Najczęściej porozumiewają się za pomocą zdań, popełniając jeszcze wiele błędów gramatycznych (np. mylą końcówki czasowników związane z płcią dziecka) – np. chłopiec mówi: zjadłam, itp.). Dzieci opisują obrazek przy pomocy kilku wyrazów lub kilku prostych zdań (opowiedz o tym obrazku).
Dzieci na tyle mają rozwiniętą mowę, że rozumieją treść złożonych poleceń (np. schowaj samochód, przynieś książkę o kotku z półki, a potem umyj ręce, bo będzie już obiad).
Mowa dzieci jest jeszcze „egocentryczna” – dzieci mówią do siebie w trakcie zabaw dowolnych, taka mowa, to „głośne myślenie” lub dialog z rówieśnikiem „z wyobraźni” (częste u dzieci wrażliwych i inteligentnych). Dzieci mają już tak rozwinięty zasób słownika, że potrafią na polecenie nazywać pokazywane obrazki (rzeczy, zwierzęta, rośliny itp.), przedstawione na nich czynności oraz opisać je, wymieniając ich wielkość, barwę, cechy itp.
U dzieci o tak rozwiniętej mowie szybko kształtuje się myślenie słowne, można także łatwo nimi kierować na zajęciach przy pomocy instrukcji słownej, szybko też przyswajają nowe, słownie podane informacje.
Dziecko powyżej 3 lat wykonuje już czynności umysłowe wewnętrzne, oparte na materiale wyobrażeniowym, a dokonuje ich w sytuacjach konkretnych (myślenie konkretno-wyobrażeniowe). Określona sytuacja aktualizuje ślady pamięciowe uprzednich doświadczeń i informacji, dziecko operuje nimi w myśli, a gotowy efekt myślowy stosuje w praktyce. Jak podano wyżej, układ nerwowy powinien osiągnąć już taką dojrzałość, aby operować informacjami, a dziecko powinno mieć odpowiednią ilość informacji.
Trzylatek potrafi więc znać i rozumieć przeciwieństwa typu: (dokończ...) nocą świeci księżyc, a w dzień... ; rano jemy śniadanie, a wieczorem ... ; ptak lata, a ryba .... itd. Powinien zrozumieć treść trzech obrazków i ułożyć z nich logiczną historyjkę (wnioskowanie); powinien rozumieć często spotykane jednostkowe pojęcia (słowa) tak, by móc je zdefiniować, powiedzieć, co to jest (dzieci w wieku około 3 lat „definiują” jeszcze „przez użytek”, przez podanie funkcji np. but – do chodzenia, krzesło – do siedzenia; kot – pije mleko itd., jeżeli dziecko definiuje przez tautologię, tzn. to samo przez to samo np. ołówek, to taki ołówek, to nie jest to wystarczające dla dzieci powyżej 3 lat). Dzieci na tyle rozumieją już różne sytuacje i warunki życia, że potrafią uzasadnić np., dlaczego trzeba jeść, jak i dlaczego trzeba ubierać się latem i zimą itp. Dzieci mają już tak wiele informacji, że zaczynają je grupować w umyśle, umieją syntetyzować, w odpowiednie grupy na zasadzie skojarzeń. Rzeczy podobne do siebie i rzeczy różniące się, np. potrafią wskazać, które rysunki pasują do siebie, a które nie (kilka prób); zastanawiają się i próbują myśleć w sposób przyczynowo-skutkowy, np. potrafią powiedzieć, dlaczego płacze dziecko, które się przewróciło (próbują wyjaśniać inne, podobne sytuacje w trakcie rozmów typu: dlaczego ktoś jest smutny, dlaczego ktoś cieszy się itp.).
Myślenie i umiejętności matematyczne są w dużym stopniu uwarunkowane środowiskowo. Wśród trzylatków zatem, mogą znaleźć się dzieci, które nie umieją liczyć, jak i takie, które nie tylko liczą kolejno w granicach 10, ale przekraczają próg dziesiątkowy, dodają i odejmują w pamięci. Podane niżej normy dotyczą przeciętnych dzieci trzyletnich.
Zwykle w domach obchodzi się uroczyście urodziny dziecka, więc większość dzieci wie, ile, ile ma lat i potrafi albo tyle razy klasnąć, albo pokazać na palcach. Dzieci potrafią podać na polecenie określoną liczbę kredek, klocków – dwa, trzy (lub więcej), dzieci w codziennym życiu stykają się z liczbami porządkowymi, więc potrafią na polecenie pokolorować drugi, pierwszy, trzeci i czwarty kwadrat (wystarczy wskazać, jeśli dziecko jeszcze nie kojarzy nazwy z odpowiednim kolorem; próba jest zaliczona, jeśli dziecko zna trzy liczby porządkowe). Trzylatki wzrokowo potrafią ocenić i wskazać, na której kupce jest więcej, a na której mniej np. klocków (może być na jednej kupce np. 8, a na drugiej około 12 klocków); potrafią także rozdzielić 4 klocki na dwie kupki po równo. Dzieci zaczynają rozumieć także symbole, znają więc swój znaczek w szatni i znaczki przynajmniej dwojga innych dzieci (rozumieją symbole pogody, lub inne symbole w przedszkolu).
Taka znajomość matematyki jest punktem wyjścia do dalszego rozwoju myślenia matematycznego.
Jak wspomniano wyżej, dzieci kierują się w swoim działaniu głównie emocjami. U dzieci trzyletnich są one: gwałtowne, silne, krótkotrwałe i labilne (zmienne: dzieci przechodzą ze śmiechu w płacz i odwrotnie). Dzieci są niezwykle spontaniczne, ponieważ nie mogą jeszcze kontrolować ekspresji emocji. Ponadto wiek około 3 lat charakteryzuje się:
Cechy charakterystyczne procesów emocjonalnych zależą z jednej strony od właściwości układu nerwowego (dzieci nadwrażliwe emocjonalnie zwykle mają słabszy układ nerwowy) albo od doświadczeń rodzinnych.
Emocje i funkcjonowanie w grupie są ze sobą sprzężone, dlatego oceniamy je wspólnie. Dziecko trzyletnie po pewnym czasie przebywania w przedszkolu rzadko płacze po rozstaniu się z rodzicami; gdy znajdzie się już z w sali z innymi dziećmi jest raczej pogodne, zaciekawione zajęciami i zabawą. Dość szybko uczy się zasad obowiązujących w przedszkolu i zazwyczaj podporządkowuje się poleceniom nauczyciela. Trzylatki są jeszcze indywidualistami, dlatego im są młodsze, tym częściej bawią się obok siebie, rzadko zabierają sobie zabawki. Nie mają jeszcze treningu w pokonywaniu trudności, są niecierpliwe, czasem płaczą lub złoszczą się przy trudnościach. Mają już rozwiniętą wyobraźnię, zaczynają planować zabawy i czasem inicjują zabawy z dziećmi.
Cele programu powinny wskazywać nauczycielowi kierunek działań umożliwiający realizację podstawowych zadań wychowania przedszkolnego, jakim jest wspomaganie rozwoju dziecka.
Nawyki żywieniowe, które zostaną ukształtowane w wieku kilku lat, najczęściej pozostają na większość życia. Podpowiadamy więc, co powinno znaleźć się na talerzu przedszkolaka, aby miał siłę do nauki, zabawy i mógł zdrowo się rozwijać.
Trzylatek rozbiera się i ubiera, zjada, myje się i sprząta z coraz mniejszą pomocą dorosłego. Najtrudniejsze do opanowania są drobne ruchy rąk – co jest związane z niepełną dojrzałością włókien nerwowych w dłoniach oraz słabym współdziałaniem rąk i oczu. Na przykład, dziecko nie potrafi zawiązać sznurowadła, choć już jeździ na rowerku.
Przedszkole nr 1 w Bytowie
ul. 1 Maja 17, 77-100 Bytów
sekretariat@przedszkole1.bytow.pl
IODO - Mateusz Szenbek
tel. 513 850 227
