Rola rodziców w rozwoju samodzielności dziecka

Człowiek samodzielny to człowiek wolny i odpowiedzialny za podejmowanie przez siebie działania.

Działanie samodzielne to takie, które spełnia trzy kryteria:

• jest podejmowane z własnej inicjatywy,
• zmierza do określonego celu,
• służy realizacji własnych poczynań, a nie uzyskaniu czyjejś aprobaty.

Samodzielność jako cecha osobowości, rozwija się etapami i przechodzi od niższych do wyższych form rozwoju i działania.

W okresie wieku przedszkolnego nasila się rozwój samodzielności umysłowej, praktycznej i społecznej, lecz jego efektywność zależy od czynników środowiskowych. Wychowanie odgrywa w tym względzie decydującą rolę.

W kształtowaniu samodzielności ważną rolę odgrywa najbliższe środowisko, ponieważ dziecko wykonuje o własnych siłach pierwsze czynności w domu rodzinnym. Jego rozwój zależy, więc od warunków, postawy rodziców, metod wychowania, umiejętności kierowania rozwojem. Wykonując proste czynności dziecko zaspokaja własne dążenia do autonomii  i samodzielności. Brak sytuacji sprzyjających rozwijaniu samodzielnego działania, umiejętności praktycznych, prowadzi do stopniowego „wygaszania” tej tak ważnej wrodzonej cechy człowieka.

Ochranianie, wyręczanie powodują zahamowanie rozwoju takich cech, jak niezależność, odpowiedzialność. Ponadto dziecko pozbawione możliwości samodzielnego rozwoju, w życiu dorosłym posiada poczucie niższej wartości oraz nie przejawia dążności do samorozwoju i samorealizacji. Można więc uznać, że zaburzeniu ulega realizacja najważniejszych potrzeb człowieka.

W osiąganiu samodzielności nieodzowne są:

• ocena możliwości dziecka - opiekun powinien być uważny zarówno na osiągnięcia dziecka, jak i na jego potencjał i z wyczuciem formułować kolejne zadania tak, by nie wykraczały dalej niż jeden krok ponad to, co dziecko potrafi zrobić i zrozumieć. Inaczej mówiąc, aby skutecznie zmotywować dziecko do pracy należy wykorzystywać posiadaną przez nie wiedzę,
• pomoc w prostych, domowych czynnościach,
• próby samodzielnych czynności samoobsługowych – ubieranie (samodzielne próby komponowania swojego stroju), jedzenie, mycie, sprzątanie po sobie… - tu bardzo ważne okazanie szacunku, cierpliwości i uznania dla zmagań dziecka,
• częste kontakty z innymi ludźmi – sąsiadami, znajomymi, kolegami na podwórku,
• unikanie nadopiekuńczości i wyręczania,
• zbudowanie przyjaznego otoczenia domu, ułatwiającego stawanie się samodzielnym człowiekiem, np.: stołeczek przy zlewie w łazience, najniższa szuflada dla ubranek, itp.
• dostrzeganie najdrobniejszych nawet sukcesów w osiąganiu samodzielności, np.: „cieszę się, że dziś pamiętałeś aby równo ułożyć buciki w przedpokoju – to się nazywa samodzielność”,
• umożliwienie dziecku dokonania wyboru,
• nie zadawanie zbyt wielu pytań -  obserwowanie i nazywanie tego co robi,
• nie spieszenie się z dawaniem odpowiedzi - zapytaj dziecko co o tym myśli,
• zachęcanie dziecka do korzystania z cudzych doświadczeń,
• nie odbieranie nadziei - wspieranie w sytuacji porażek i uczenie aktywnego ich pokonywania.,
• nauczenie dziecka odpowiedzialności za własne postępowanie - przewidywanie konsekwencji określonych aktywności, można to zrobić w rozmowie z dzieckiem na temat „co by było gdyby”, „a co będzie, gdy”.

Przekonuj swoje dziecko, że mimo trudności jakie napotyka w zdobywaniu samodzielności,  jesteś dumny z jego pracy i wysiłku. (Faber i Malich, 2002).

Efektem takich działań dorosłego powinno być przekonanie dziecka, że zrobiło coś samo, że jest samodzielne i niezależne, przy jednoczesnym przekonaniu, że w razie potrzeby zawsze może zwrócić się o pomoc. Poczucie tego, że jest się w stanie samemu coś zrobić, oraz duma z efektów pracy jest bardzo ważnym elementem rozwoju dziecka, kształtuje poczucie sprawstwa, myślenie przyczynowo – skutkowe, wpływa na poczucie własnej wartości, a także motywację do pracy (co jest nie do przecenienia w wieku szkolnym). Dzięki pomocy dorosłego dziecko może z radością i ufnością samodzielnie poznawać świat i radzić sobie z przeciwnościami.

Uczenie dziecka samodzielności i niezależności nie jest prostym zadaniem, wymaga cierpliwości, zawsze jednak warto pamiętać o tym, że pracując z przedszkolakiem łatwiej nam będzie poradzić sobie z uczniem, którego dążenie do autonomii będzie w dużej mierze zależało od doświadczeń z dzieciństwa.